Bir süredir gündemde konuşulmayan kıdem tazminatı fonu ve sisteme yönelik olası değişiklikleri Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) ile yeniden konuşulmaya ve tartışılmaya başlandı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından birlikte yapılan çalışmaya göre, farklı alternatifler üzerinde duruluyor. Ağırlıklı görüşe göre zorunlu kıdem tasarrufu ve TES modelinin işçi ve işveren kesiminde memnuniyet yaratmayacağı ve hak kayıplarına ve işverenlerin maliyet artışlarına neden olacağı düşünülüyor. Türk-İş, Hak-İş ve DİSK gibi işçi sendikaları mevcut hakların korunmasını ve hak kaybı olmamasını talep ederken işveren tarafı ise kıdem yükünün ve maliyetinin düşürülmesini istiyor.
Bu durumda 2022 yılı başında yürürlüğe girmesi beklenen değişiklikle birlikte 30 günlük kıdem tazminatının 19 günü (yüzde 5.33 ) mevcut sistemdeki gibi işveren üzerinde devam ederken, 11 gününün (yüzde 3) ise Kıdem Tazminatı Fonu’nda birikmesi öngörülüyor. Emekliliği yakın olanlar yeni sisteme girmeyecek. 1 Ocak 2022’de işe yeni girenler TES’e girecek. Emekliliğine uzun süre olanlara da tercih hakkı verilecek. Yukarıdaki tabloda mevcut durumda şartları sağlayan işçinin her bir ay için işverende biriken kıdem tazminatı hakkı ile yeni sistemde her bir yıl için işçinin bireysel fon hesabında ve işverende biriken tutarları gösteriliyor.
Bir yıldan az çalışanların durumu
Mevcut sistemde bir yıldan az kıdemi olanların tazminat hakları bulunmuyor. Yeni sistemde ise kıdem tazminatının 11 güne karşılık gelen yüzde 3’lük kısmı aylık olarak bireysel fon hesabına yatacağından işçi bir yıldan az çalıştığı işyerlerinde de birikim yapabilecek.
İstifa edenlerin durumu
Mevcut durumda istifa ederek ayrılan işçinin hiçbir hakkı bulunmuyor. Ancak yeni sistemde 11 güne karşılık gelen yüzde 3’lük kısmı aylık olarak bireysel fon hesabına yatacak. Bu durumda istifa eden işçinin 19 günlük kıdem tazminatı yanarken, 11 günlük kısmı işçinin hesabında birikecek ve şartlar sağlandığında çekme hakkını kullanabilecek.
İşverenlerin finansman yükü artacak
Yeni sistemde maliyet artışı nedeniyle en fazla işverenler açısından sorun yaşanacak gibi görünüyor. Zira, işveren sadece şartlar gerçekleştiğinde kıdem primi ödemesi yaparken yeni sistemde her ay işçinin SGK matrahı üzerinden limitler dahilinde yüzde 3 oranında bir tutarı nakit olarak işçinin bireysel fon hesabına yatıracak. Böylece kıdem tazminatı ödenmesinde çok düşük olan oran, yüzde 3 oranında bireysel fon hesabına yapılacak ödemeyle birlikte çok artacak.
Hak kazanma şartları değişecek
Mevcut uygulamada işçinin 7 şarttan birini sağlaması durumunda kıdem tazminatı alması mümkün. Yeni sistemde ise bu şartlar değişiyor. İşçinin ilk konut edinimi, evlilik (bir kereye mahsus), ağır hastalık ve işsiz kalınması (bir defaya mahsus/ sözleşmenin nasıl sona erdiği önemli olmayacak) sebeplerinden her biri için başvuru tarihi itibarıyla bireysel TES hesabında bulunan birikim tutarının yüzde 10’unu (ödeme oranı) geçmemek üzere çekme hakkı bulunacak.
Bu durumda işveren feshi, işçinin haklı nedenle feshi, evlilik, askerlik, emeklilik nedenleriyle işçiler sadece yüzde 5,33 oranına karşılık gelen her bir tam yıla karışıklık 19 günlük kıdem tazminatı alabilecek. 11 güne karşılık gelen yüzde 3’lük kısmı bu şartlar gerçekleştiğinde alınamayacak ve işçinin bireysel hesabında tasarruf edilecek.
60 yaş beklenecek
Mevcut sistemde işçi 7 koşuldan birini sağladığında kıdem tazminatının tamamını alırken, yeni sistemde işçinin bireysel fon hesabına yüzde 3’lük kısım işçi 60 yaşını tamamladıktan sonra birikimlerinin en fazla yüzde 25’ine kadar olan kısmı alınabilecek. Ödeme oranı toplamı (emeklilik ve kısmi çıkış toplamı) yüzde 30’u geçemeyecek. TES hesabındaki birikimlerinden kalan tutar aylık olarak ikinci bir emekli maaşı gibi ödenecek.
İŞÇİ İÇİN AVANTAJLARI
● Kıdem tazminatının yüzde 3’lük kısmı devlet güvencesinde olacak,
● İşçi istifa bile etse kıdem tazminatı bireysel fon tazminatı hesabına ödenen yüzde 3’lük kısmı için hakkı yanmayacak,
●İşveren iflas etse veya ödeme güçlüğüne düşse bile işçinin kıdem tazminatının yüzde 3’lük kısmı yanmayacak ve şartlar sağlandığında TES’den ödeme yapılacak,
● Bir yıldan az çalışanlarda da kıdem tazminatı hesabına yüzde 3’lük kıdem tutarı yatacağından hesabında birikecek ve dolayısıyla yararlanacak,
● İşçi ve işveren arasındaki kıdem tazminatı anlaşmazlıkları azalabilecek.
● Kıdem tazminatı hakkı olmayan İş kanunu kapsamı dışında kalan işçiler de kıdem tazminatından yararlanabilecek,
● İşçi daha iyi bir iş bulduğunda kıdem tazminatının yanacağı kaygısıyla beklemeyecek ve işini değiştirebilecek.
● İşverenden kıdem tazminatı alabilmek için işçiler diğer haklarından fedakârlık yapmayacak.
İŞÇİ İÇİN DEZAVANTAJLARI
● İşverenler iş güvencesi kapsamında olmayanların iş sözleşmesini daha kolay feshedebilecek,
● Sigortasız ve kayıt dışı çalışan işçiler yüzde 3’lük kıdem tazminatı hakkından yararlanamayacak,
● Ücreti düşük gösterilenler düşük miktarda kıdem tazminatı alacağından mağdur olabilecek,
● Evlilik, askerlik, sigortalılık süresi ve prim gününü doldurup emeklilik yaşını bekleyenler bireysel fon tazminatı hesabına ödenen Yüzde 3’lük kısmı hemen alamayacak.
● İşçi bireysel fon tazminatı hesabına ödenen Yüzde 3’lük kısmı almak için 60 yaşını beklemek zorunda kalacak ve ayrıca en fazla 60 yaşında yüzde 30’a kadar olan kısmını defaten çekebilecek, kalanı aylık olarak ödenecek.
İŞVEREN İÇİN AVANTAJLARI
● İşverenler kıdem tazminatı fonuna aylık ödeme yapacakları için kıdem tazminatı yükü oluşmayacak ve mali sıkıntı yaşamayacak.
● İşverenlerin işçisiyle kıdem tazminatı için yaşadığı anlaşmazlıklar azalacak,
● İşveren, ekonomik daralma vb. nedenlerle çalışan işçiyi işten çıkartırken kıdem tazminatı yükünü düşünmeyecek,
● İşverenler, kıdem yükü nedeniyle yeni işçi almayarak fazla mesai yaptırmalarına gerek kalmayacak ve bu nedenle işçilik maliyetleri düşecek.
İŞVEREN İÇİN DEZAVANTAJLARI
Kıdem tazminatı hakkı olmayan İş kanunu kapsamı dışında kalan işçiler için de kıdem tazminatı ödenecek.
● İstifa veya haklı nedenle tazminatsız işten ayrılan işçilere kıdem tazminatı ödenmezken, fonla birlikte bunlarda kıdem tazminatı almış olacaklar. Dolayısıyla istifa edene de bir yılını doldurmadan ayrılana da kıdem tazminatı ödenmiş olacak.
● İşveren aylık yüzde 3 oranında karşılık gelen 11 günlük kısmını aylar itibariyle bireysel fon tazminatı hesabına ödeyeceğinden finansman maliyeti artacak.
● Kıdem tazminatını kısmen bireysel fon tazminatı hesabına yatırılan kalifiye işçiler daha kolay iş değiştirecek.
